دخت ایران - همه ما آن را تجربه کرده و با ترس‌ها و نگرانی‌ها و اضطراب‌هایش آشناییم. اما انگار فراموش می‌کنیم و نوبت فرزندانمان یا نوجوانانی که در اطرافمان هستند می‌رسد، تعجب می‌کنیم و نمی‌دانیم چه رفتاری باید داشت و چه رفتاری نباید داشت؛ و اتفاقا همین دانستن و ندانستن ماست که اهمیت زیادی دارد و می‌تواند دوران بلوغ بچه‌هایمان را بهتر یا سخت‌تر کند؛ مخصوصا این که نسل به نسل شرایط متفاوت‌تری به وجود می‌آید و هر دوره زمانی اقتضائات خاص خودش را دارد. برای همین هم هست که انگار باید حتی اگر از سال‌ها و روزهای بلوغ خودمان چیزهایی یادمان می‌آید، به آنها اکتفا نکنیم و نکات جدیدی را برای برخورد با نوجوانمان کنار آنها قرار بدهیم. نکاتی که «شهربانو قهاری»، «درمانگر و پژوهشگرانستیتو پزشکی تهران و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی تنکابن» به مهمترین آنها اشاره می‌کند.
ما بگوییم یا دیگران؟
شاید یکی از مهمترین سوال‌هایی که در این زمینه به ذهن می‌رسد این باشد که چه زمانی برای حرف زدن با بچه‌ها زمان مناسبی است؟ اصلا این کار را ما انجام بدهیم یا به معلم‌ها در مدرسه، به تلویزیون و کتاب و اینترنت و حتی دوستان و همسالانشان بسپاریم؟
دکتر شهربانو قهاری در پاسخ به این سوال می‌گوید: خودتان.
او ضمن این که نقش روش‌های اطلاع‌رسانی دیگر را رد نمی‌کند، تاکید می‌کند: «این مهم است که نوجوان اطلاعات اولیه در زمینه مسائل بلوغ و تحولاتی که قرار است برایش اتفاق بیافتد را از زبان والدینش بشنود؛ مخصوصا در بلوغ دخترها، مادرها نقش بسیار موثری می‌توانند داشته باشند.»
این روانشناس به دخت‌ایران می‌گوید: «این که به هر حال حرف‌هایی را از دوستان و همسالان یا در اینترنت و فضاهای دیگر می‌شنود و اطلاعاتی کسب می‌کند طبیعی است، اما باید به این توجه داشت که ممکن است بسیاری از این اطلاعات اشتباه باشد و نوجوان را دچار ترس و سردرگمی کند. یا در مدرسه، درست است که معلم‌ها نقش موثری در این زمینه دارند، اما شرایط هر فرد با دیگری متفاوت است و ممکن است این اطلاعات زمانی به یک نوجوان برسد که برای او دیر یا زود باشد، در حالی که والدین نسبت به تغییرات جسمی و روحی فرزندشان آگاه‌ترند و می‌توانند تشخیص بدهند که چه زمانی برای گفتن این حرف‌ها مناسب است.»
او بر این هم تاکید می‌کند: «خانواده‌ها باید با توجه به شرایط فرزندشان، مدتی قبل از رسیدن به بلوغ با فرزندانشان صحبت کنند تا نوجوانشان بداند این یک پدیده طبیعی و دوره‌ای از زندگی است و با آگاهی و آرامش این دوران را پشت سر بگذارد و با مشاهده تغییرات فیزیولوژیکی یا روحی دچار شوک نشود.»
دکتر قهاری با تاکید بر این که مدرسه می‌تواند نقش مهمی در این زمینه داشته باشد تا این دوران به جای بحران به شکل یک موضوع جالب تجربه شود می‌گوید: «همانقدر که نقش مشاوره فردی در این زمینه مهم است، این هم اهمیت دارد که جلسات پرسش و پاسخ در جمع گروه همسالان در مدرسه برگزار شود تا نوجوانان با شنیدن سوال‌ها و مشکلات دوستانشان، بدانند در تجربه کردن این حالات تنها نیستند. ضمن این که علاوه بر آموزش دانش‌آموزان، باید روی آموزش والدین هم کار کرد.»
تاثیر شرایط جغرافیایی بر سن بلوغ
به گفته دکتر قهاری، محیط زندگی افراد هم در این که چه زمانی به بلوغ برسند نقش دارد، بنابراین نمی‌توان یک نسخه واحد پیچید و گفت با چه کسی در چه سنی درباره این مسائل حرف زده شود.
این روانشناس درباره تاثیر جغرافیایی بر بلوغ می‌گوید: «با این که در شهرهای مختلف کشورمان تحقیق جامعی صورت نگرفته که مشخص شود این موضوع چقدر در شهرهای مختلف متفاوت است تا بتوان با قطعیت نظر داد، اما به طور کلی تحقیقات نشان می‌دهد در مناطق گرمسیری بلوغ زودتر از مناطق سردسیر اتفاق می‌افتد.»
او همچنین می‌گوید: «شرایط در کشور ما طوری است که معمولا دخترها در ۱۳ سالگی و پسرها در ۱۵ سالگی به بلوغ می‌رسند، ولی مواردی هم هست که این تغییرات کمی زودتر یا دیرتر اتفاق می‌افتد که دلایل متفاوت فردی و محیطی دارد.»
ژنتیک هم دخیل است
علاوه بر این که تغییرات فرهنگی، متغیرهای محیطی، میزان دانش افراد و حتی نوع تغذیه در چگونگی بلوغ نوجوان‌ها موثر است، ژنتیک هم در این زمینه بی‌تاثیر نیست.
دکتر شهربانو قهاری به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از مسائلی که والدین مخصوصا مادرها می‌توانند برای در میان گذاشتن این موضوعات با فرزندشان در نظر بگیرند این است که از تجربیات خودشان استفاده کنند، چون به دلیل مسائل ژنتیکی بسیاری از این مسائل می‌تواند تجربیات مشترکی بین آنها باشد.»
وی یائسگی را مثال می‌زند که تا حدود زیادی به ژنتیک مادر و دختر مربوط است و می‌گوید: «مانند دوران یائسگی، دوران بلوغ هم تحت تاثیر ژنتیک قرار می‌گیرد و بسیاری از موارد مشابه خواهد بود، اما در این میان عوامل محیطی می‌توانند تاثیر عوامل ژنتیکی را کم یا زیاد کنند.»
نه یک کودک، نه یک بزرگسال
شهربانو قهاری به نقش اجتماع هم اشاره کرده و می‌گوید: «علاوه بر اعضای خانواده، این هم مهم است که افراد جامعه چگونه با نوجوانان در سن بلوغ رفتار کنند، چرا که با بروز صفات ثانویه جنسی، واکنش و تعجب اطرافیان برانگیخته می‌شود و به آنها طور دیگری نگاه می‌شود و در بیشتر مواقع نمی‌دانند باید با نوجوان مانند یک کودک رفتار کنند یا یک بزرگسال.»
«یکی از مهمترین مسائل برای دوران بلوغ، نگرش افراد است. از آنجا که در این دوران نوجوان تحریک‌پذیر، ناآرام و متعجب می‌شود، واکنش روانی او نسبت به این دوره اهمیت زیادی دارد و برای همین هم باید برداشتن اطلاعات کافی و مناسب افراد جامعه تاکید شود.»
این روانشناس با تاکید بر این که نقش اجتماعی نوجوانان می‌تواند در نگرش آنها نسبت به این دوره موثر باشد، می‌گوید: «داشتن نقش‌های اجتماعی برای یک نوجوان در سن بلوغ بسیار مهم است. کارهای مشارکتی و اقداماتی مانند انجام کارهای عام‌المنفعه در مسجد یا مشارکت در امور مدرسه و خانه می‌تواند جوابی برای حس استقلال او باشد.»
به گفته او، نوجوان در سن بلوغ، در یک دوره انتقالی حساس است و در سنی است که دیگر نه می‌توان مانند یک کودک با او رفتار کرد و نه یک بزرگسال بنابراین نباید از نظارت و حمایت توامان او در این سن غافل شد.
بلوغ زودرس، بلوغ دیررس
دکتر قهاری درباره بلوغ زودرس می‌گوید: «امروزه تبادل اطلاعات و امکاناتی که در اختیار کودکان است می‌تواند باعث شود آنها به بلوغ زودرس برسند. این بلوغ اگر یکی دو سال زودتر باشد مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما اگر تفاوت زیادی با سن معمول بلوغ داشته باشد ممکن است از لحاظ روانی و عاطفی برای نوجوان‌ها تاثیرگذار باشد.»
او با بیان این که بلوغ زودرس و دیررس، عوارض جسمانی چندانی ندارند می‌گوید: «بلوغ زودرس و دیررس ممکن است عوارض روانی برای نوجوانان داشته باشند به طوری که وقتی ببینند دوستانشان از موضوعی حرف می‌زنند که آنها در جریان نیستند و برایشان اتفاق نیفتاده یا برعکس موضوعی باشد که برای آنها اتفاق افتاده، ولی دوستانشان از آنها بی‌خبرند، می‌تواند موجب استرس و ناراحتی و حتی افت تحصیلی آنها شود.»
به گفته این روانشناس، یکی از مسائلی که در بلوغ دیررس یا زودرس مهم است انتظاراتی است که از نوجوان وجود دارد، به عنوان مثال در بلوغ زودرس ممکن است از او توقعات یک فرد بزرگسال را داشته باشند، در حالی که او هنوز مرحله نوجوانی را سپری نکرده است.
شهربانو قهاری می‌گوید: «مهمترین نکته‌ای که باید خانواده‌ها بدانند این است که با تاکید روی عزت نفس نوجوانانشان و دور کردن آنها از استرس و نگرانی با دادن اطلاعات درست و مناسب، آنها را برای ورود به مرحله بزرگسالی آماده کنند.»
